Egeria latina

Translatio in linguam latinam insolitam

Anno praeterito (MMXXII) visitans mercatum librorum (exhibitionem venditionemque), libros in taberna 'therapia ad vitae sensum' animadverti ibi steti. Vidi librum notum therapeutae Victoris Frankl. Sed aspectus meus in libro cum titulo aenigmato »Egeria« cum muliere figura in musivo opere antiquo in tegumentibus primo retentus est. Iam liber ille in palma mea molliter apertus iacebat naturam suam dualiformam ostendens: textus Latinus a sinistra, Slovenusque a dextra. Subtitulum legi: »Itinerarium: Peregrinatio, Cultus et Terra Sancta in Antiquitate Tarda.« Linguam latinam studiebam, sed parum didici - ut mihi videtur - oblitus paene omnium sum. Hanc conditione paenitens et offensus volo restituere didactum et novum aliquid addere. Mihi, homini aliquid in lingua latina notum, haec pars identitatis meae est. Pulchre mihi videtur antiquitatis animam me attigisse, etsi lubricum et longe est. Sed codices Classicorum, Livii, Taciti et aliorum tam valde difficiles sunt legere et intelligere. Multa paucis verbis dicere conati sunt, unde varias constructiones grammaticas concisas induxerunt studiosis medelam causantes. Ecce, in hoc libro sententiam Latinam lego et intellegere videor. Frankl oblitus, Egeriam emo. Ego lego Latine! Lingua Slovena a parte dextra me adiuvabit.

Et legebam. In tali textu multa verba repetuntur. ... Pervenimus ergo ad sumitatem montis et paulim discendemus et profecti ambulavimus per vallem longam ad pedem montis sancti. ... Surgere, via, ambulare, vallis, mons, cacumen, descendere - de uno valle ad alium, de uno monte ad alium, ab monasterio usque ad heremum. Monasterium? Monachi residentia. Studium de illis temporibus lente aedificandum est. Quale erat peregrinatio ante tempora Tomo Križnar et Zvone Šeruga? Quales erant illae terrae? Quid domina percipiebat, quid experiebatur? Lente.

Opus. Peregrinationis Egeriae diurni commentarii sunt "plurium annorum peregrinationis per loca biblica Aegypti, Palaestinae, Syriae, Mesopotamiae et Asiae Minoris... scripti de ignota peregrina... ante centum annos inventi...", comitante textu dicitur. (Per omnem scientiam secundum verbis interpretoris patris Jan Dominik Bogataj OFM gratiam ago. Meae sunt tantum quaestiones et observationes de animo meo).

Tempus. Peregrinatio Egeriae inter annos 381 et 384 AD eventa esse dicitur. Alii credunt paulo post eventam esse. Illa de temporibus Christi separatur circiter quadringentos annos minus quam nos de tempore Trubar separamur. De Moyse, cuius viam illa sequebatur, Deus scit quam multi anni post eum, sed si omnes reliquiae verae sunt, non ita pridem. Ergo, mundus apparitione "homini sapienti" creatus esse videtur, vel potius initio inventus scripturae. Ita per descriptiones tangibiles reliquiarum itineris Moysis judicari potest. Reliquum fabula est.

Persona. Quis erat Egeria, domina pulchra de tegumine? Egeria fuit femina origine incerta. Nomen eae de nympha origine trahit, quae comes et consiliaria regis Romani Numae Pompilii fuit. Nomen Egeriae apud Romanos notum erat. Quis peregrina erat ignotum. Tres sunt opiniones de persona Egeriae. Prima opinio est Silviam ab Aquitania esse putandam (parte hodiernae Franciae; illa Rhodanum in diario suo meminit; episcopus eam in Mesopotamiam venientem salutavit et dixit eam de fine mundi venire). Silvia soror Flavii Rufini fuit, praefecti curiae Theodosii I Magni, nati in Hispania, imperatoris imperii Romani, eo tempore non in partem orientalem et occidentalem divisi. Secunda opinio Gallam Placidiam (388-450 AD) auctorem petit, ipsam filiam Theodosii Magni, quia solum persona summi status talem carissimum iter praestare potuit. Tertia opinio est Egeriam monialem, membram monasticae vel religiosae virginum consecratarum communitatis fuisse unanimiter admissa dicitur. Tota itineris descriptio veluti epistola ad sorores religiosas scripta est, quas assidue Egeria alloquitur ("Quia, carissimae meae, credite mihi..."). Duae opiniones antea relatae tertia opinione non exclusae sunt. Debuit autem ea magnae dignitatis fuisse, quod ordinaria monialis, etiam si superior fuisset, expensas peregrinationis operire non potuit, non omnis in itinere praesidium. Quomodo se in peregrinatione sustentaverit non scribit; fere nihil omnino de singulis vitae cotidianae scribit, nisi de rebus sacris. Utrum imago in operculo sit eius an alterius mulieris, ex explicationibus in codice non liquet. Sacculus de manu catenae pendet. Estne hic sacculus illius peregrinae? Vel latrina pera Pompilii sodalis?

Diurnarium commentarium. Historiam non describo; hoc est pro hominibus doctis. "... textus conservatus ex duabus partibus constat, contenti et chronologiae differentibus. Prima pars conclusionem peregrinationis Egeriae describit, in qua quinque itinera varia videri possunt: iter ad Sina in vestigiis egressionis Israelis de Egypto..., ascensum montis Nebo..., iter in Mesopotamiam..., et visitatio sanctae Theclae et reditus Constantinopolim... In secunda parte, quae ordine chronologico primam partem precedit, mansionem suam Hierosolymis describit ac ibi loca sancta et liturgiam in variis festis, praesertim Paschae, describit. Commutatio ordinis temporalis duarum partium coincidentia causa accidit, in sensu "habent sua fata libelli". Secundam partem non compendiam, quia maxime ritus in ecclesiis Hierosolymitanis diebus Paschae descripti sunt.

Contentum operis. Exspectatio mea, excepta faciliore linguae latinae comprehensione, aliquid etiam de vita illis temporibus et regionibus cognoscere non impleta est. Hoc mulier sancta solo fere de rebus sanctis scribit, quod in fronte iam indicavimus. Alterum verum locum proferam:

"Tunc ergo quia retinebam scriptum esse baptizasse sanctum Ioannem in Enon iuxta salim, requisivi de eo, quam longe esset ipse locus. Tunc ait ille sanctus presbyter. 'Ecce hic est in ducentis passibus. Nam si vis, ecce modo pedibus duco vos ibi. Nam haec aqua tam grandis et tam pura, quam videtis in isto vico, de ipso fonte venit.' - Tunc ergo gratias ei agere coepi et rogare ut duceret nos ad locum, sicut et factum est. Statim ergo coepimus ire cum eo pedibus totum per vallem amoenissimam, donec pervineremus usque ad hortum pomarium valde amoenum, ubi ostendit nobis in medio fontem aquae optimae sati et purae, qui a semel integrum fluvium dimittebat. Habebat autem ante se ipse fons quasi lacum, ubi parebat fuisse operatum sanctum Iohannem baptistam." (p. 150)


Expeditio, itinerum. Sane Egeria non sola iter fecit, sed cum comitatu. Quomodo haec comitas composita fuit, non manifestum. Commeatus ducibus commitatus fuit. Cum per loca periculosa moverentur, exercitu praesidiale comitabantur. "... ut castra mansiones sint cum militibus et praepositis, qui nos deducebant semper de castro ad castrum"... "... Nos autem inde iam remisimus milites, qui nobis pro disciplina Romana auxilia praebuerunt quamdiu per loca suspecta ambulaveramus ... et ideo iam non fuit necesse vexare milites." Egeria quamvis comitatus habere, saepe in prima persona scribit: "Veni - pernoctavi - visitavi". Hoc superiorem statum et habitudinem instrumentalem in relatione comitatibus indicat. Egeria asinum in plana equitavit, et latus arduum pedibus ascendit ("... pervenimus ad radicem montis Nabau, qui erat valde excelsus, ita tamen, ut pars eius maxima sedendo in asellis possit subiri; modice autem erat acrius, quod pedibus necesse erat subiri cum labore...") Illa sicut in tabellario gestata esse non videtur, quod quidem humili pietate consentaneum non esset. Nempe etiam in itinere quieverunt; duos dies post Sinai scansum ("... necesse nos fuit ibi ad resumendum biduo immorari "). Probabile fuit cibum durabilem cum eis habere, non verisimile est illico emere, sed saepe a monachis loci vel ecclesiae dignitatibus hospites erant. ("... a sacerdote et etiam a monachis sanctis ... benedicta dona de pomeriis . . . accepimus... " ... "... dederunt nobis presbyteri loci ipsius eulogias, id est de pomis, quae in ipso monte nascuntur"). Ambulabant ad fontes in via ad hauriendam aquam. ("Inde denuo alia die facientes aquam...") Incolae de adventu comitatus probabile nuntiati fuerunt, quia de solito exspectus fuit. Alii quoque sacerdotes cum omnibus monachis nobis obviam advenuti fuerunt, et omnes qui aetate et infirmitate non fuerunt impediti." Aliquando transierunt per desertum, ubi nulla est via fixa ("...via enim illic penitus non est, sed totum eremi sunt arenosae") sed plerumque non regione inculta ambulaverunt, sed via ordinata: "Nam hinc usque ad Nisibin mansiones sunt quinque, usque ad Hur ... aliae mansiones sunt quinque ..." Omnia praecipua loca Veteris Testamenti eremitica vel ecclesias habent. "... duxit nos episcopus ad puteum ilum, ubi adaquaverat sanctus Jacob pecora sanctae Rachel ... in cuius putei honorem fabricata est ibi iuxta sanctam ecclesiam ingens valde et pulchra". Semita prorsus sequitur viam Israelitarum ab "Aegyptia servitute" in Vetere Testamento descripta. Egeria memorat et visitat omnem locum, lapidem vel fontem aquarum qui in Bibliis memoratur. Mirabile est hanc memoriam per saecula supervistam videre.

Forma peregrinationis. Descriptio stereotypica viatoris sequitur: "... descendimus et sacerdos loci et clerici exceperunt nos, qui statim nos susceperunt et ad ecclesiam pervenerunt, cum venimus secundum consuetudinem institutam; primum oravimus, deinde legitur locum libri sancti Moysis, psalmum conveniens loco, renovata oratione descendimus." "...et ubicumque venissemus semper ipse locus de libro legeretur." Et sic de die in diem. Nullae difficultates, nullae quotidianae molestias et incommoda, nisi sancta fides in sanctis. Egeria conventus cum populo "ordinario" non describit, sed cum "sanctis" hominibus, easque etiam definitius describit: "...senex integer...".

Geographia. Saepe descriptiones notae sunt. "... ad locum venimus ubi montes inter diffusos deambulabamus et demonstravimus vallem incredibilem immensam, penitus planam et pulcherrimam". Egeriae etiam vitae populi per viam interesse ostendit: «Etsi totus mons Sina tam saxeus est, ut ne rubus quidem ibi sit, sub radicibus montis adhuc aliquantulum terrae est... Et sancti monachi cito plantabunt arbores, ortos et agros faciunt."

Archaeologia. Ex praefatione et notis, summatim possumus Egeria peregrinationem ad archaeologorum partem magni momenti fuisse. "Qui fodientes /antiqui clerici/ in eo loco, qui ostensus fuerat invenerunt speluncam ... invenerunt sculptum in coperculo ipsius "IOB". Cui Iob ad tunc in eo loco facta est ista ecclesia, quam videtis". Verba monachi. «Ostendunt etiam nobis saxum ingens in loco, ubi sanctus Moyses de monte descendit... super petram illam indignatus, tabulas quas portabat fregit». "Iam hodie, si quis prope domum aedificare voluerit et fundamenta pervenerit, saepe etiam argenteos et aereos inveniunt". Nonnulli (an multum?) etiam constituitur: "Etiam hodie videri potest fundamenta domorum harum /Israeli/ lapidea et in figura rotunda". Nota explicatur quod Israelitae non aedificaverunt tabernacula lapidea in via, sed peregrini tale "testimonium" libenter accipiunt. "Ostenderunt etiam nobis locum ubi manna pluit et coturnices eis." Tutelam monumentum exemplum occurremus; si non primam in historia, sed plane primam. "Locus iste, ubi Iob sedebat in sterquilinio, iam mundus est, sepibus ferreis circumdatus, et ibi lucet magna vitrea lucerna de nocte in noctem».

Consuetudines loci. Hic et illic, rarius, vitam hominum, praesertim monachorum, in locis visitatis, et eorum moribus Egeria commemorat. De levatione dolorum herbis et aliis remediis habilibus mentionem facit. "Et est ibi praeterea arbor sicomori, quae dicitur a patriarchis posita esse; n am iam vetustissima est et ideo permodica est; licet tamen adhuc fructus afferat. Nam cuicumque comoditas fuerit, vadent ibi et tollent surculos, et prode illis est." In eodem negotio ac hodie occupati sunt.

Egeriae experientia. Peregrina plena est benevolentiae, humilitatis et gratitudinis. De omni homine congrediente reverenter loquitur, monachos et ecclesias dignitates appellat tamquam "sanctos". Non queritur de aliquo, commemorat solum jucundum, non injucundum. "Sed locus amoenissimus est; ibi enim fluit brachium Nili fluvii." - "... non puto unquam vidi terram pulchriorem quam terram Goshen." - "... fecerunt me velle etiam magis operam dare ut ad loca illa pervenirem - si potes etiam vocare conatum, cum videris tuum velle evenire". Modernae psychologiae positivae sequitur. Gratias agit Deo assidue: «... Gratias ago Christo Deo nostro quod indignus et immeritus, talem gratiam mihi donare dignatus est: non solum voluntatem, sed etiam virtutem, ut per omnia quae vellem; me tandem Constantinopolim redii." Etiam curiosa est humanitas: "Tunc ego curiosa sum, quaesivi quaenam esset haec vallis..." Egeria etiam patientiam religiosam exprimit: "Sed in ipsa urbe... Christianos non inveni, sed erant omnes pagani, sicut locum ubi domus Sancti Abraham primitus stetit, cum magna reverentia veneramur, ita hic pagani cum magna reverentia venerantur locum ... ubi sunt sepulchra Nachor et Bethuel." Firma eius fides etiam hac voto sororibus suis in Domino exprimitur: «Vos tantum, dominae meae, lumen meum, memnores meae esse dignamini, sive in corpore sive iam eytra curpus fuero." Firma igitur fides est in exsistentia personali continuata sicut anima extra corpus.

Cogitatio. A morte Christi usque ad finem saeculi VI. post Chr. regio erat ubi Egeria movebatur, pars Imperii Romani, Orientalis Imperii Romani et Status Byzantini. In saec. IV Terra Sancta in plures provincias ab hodierna Syria, per Libanum, Israel et Aegyptum divisa est. Diversis populis, diversis linguis habitabatur. Gentes inter se Graece et Latine communicabant. Tota regio administrata et sub dicione exercitus Romani erat. Egeria iter conservata viae statio et militibus comitantibus. Ubique christiana fides divulgata est dum paganae opiniones perstiterunt, initio mutuae tolerantiae. Eremita monachorum ubique, ecclesias ubique. Saeculorum sex pacis, si defectiones populorum contra Romanam auctoritatem non numeramus. Tunc Arabes exsurgunt et subjugant terram, tunc Ottomani perveniunt.

In summa, professores et artis periti re delectantur, at lector qui non multum curet de cultu locorum sacrorum biblicorum, nedum multo minus. Non est plena iucunda peregrinatio pro hodierno lectore. Attamen cognosces quam dissimilis ille mundus erat et quam differente Egeria peregrinationem experta fuit quam hodie Egi vel Geri fuissent. Fortasse autem non fuissent.

Prevajal sem s pomočjo Latinsko-slovenskega in Slovensko-latinskega slovarja Frana Bradača, Latinske slovnice Rudolfa Južniča, googlovega prevajalnika in potem vse skupaj korigiral z UI ChatGPT. Čisto na koncu sem vse skupaj še pregledal s človeško pametjo in ostankom znanja in občutka za latinščino.